y rizal at ing katipunan

jose rizal@siwalangsinukuan

y rizal at ing katipunan
— jose gutierrez david

Panau’ ning saquim, pango la pa’t batbat
Ding queti mimiral at qng alang canlap
Ding cura, ing matulid guisan dang decurac
At ing puri’t dangal pinialung da ngang lat,
Iniang busal dulum a antimong quildap
Tinabi ra ing biga’t bigla rang guinabac.
Y Rizal qng isip na’t queang paniulat,
Y Andres Bonifacion, qng palang na’t gamat,
At ing Katipunan carin Balintawak
Ing tronong Castila pisaquit neng sildac!

Libutad ning pisac ning panga-alipan
Ing isip nang Rizal micalat miglatang
At qng balang pusu icua nang silsulan
Ing api ning sinta qng indung balayan,
Ing api ning sangil caring manalipan;
Inia y Bonifacio at ding Katipunan
Sigmit dong talibung at qng pamilaban
Binaui ra’ing dangal ning balen tang tibuan
E qng sicana’ ning pamangatuliran
Nune qng matulid ning tune sicanan!

Ytang bie nang Rizal maslag at masamiu
A mipariquil ngan nung nuya mibubu
Agad neng mesintang, maranun mebigu
Aguiang ing nais na epa mipaltutu,
At epa miliari’ng taguimpa’ nang guintu.
Y Andres Bonifacio e biasang dinucu
Qng buangis dang utus detang masicampu
Mesintang ya naman, e pa man mibubu
Ing bansang timawa, masican, malagu
Babo ning banque ra ding guinuan tang lilu.

At ing Katipunan meculang ya calma
Itang sicana’ nang meangu’t miapsa
Qng banal a nasang aquit neng timaua
Ing Filipinas na, layung magtas yasa
Ing canua’ nang virgen alang dit mang lugma.
Deiga’na ning sican ning aliuang bansa
At ing catuliran miuman mealipusta!
Ing api ning volcan tinucnang nang migja
Dapot ing baya na, melacuan, e mitda
Anggang ing matulid yang mapipiraya!

Mete ne y Rizal dapot y Maria Clara
Ing mutyang babaying meguing laraua’ na
Ning queang taguimpan queti melacuan ya.
Ya ing mamantabe a meguing caladua
Qng banal nang nais ning mamung dalaga
Ning lajing comangui, at yang mamagcat pa
Caring mitagan a mabinting Ibarra,
Ba rang pagdulapan itang penaco ra:
Ing catimaua’ na ning layang Sultana
Queti qng aslagan, ing Reina Malasia.

At Y Crisostomo eya pepainaua
Magdala yang sulu ban pagdulapa’ na
Itang catimauan a taguimpa’ na na
Ning martir ning laji at ban guisinga’ na
Ing casalpantayan ampon pamaniamba
Qng catuliran da ding bansang Malaya
Arap ning dambana ning uagas a sinta;
Ya I Crisostomo yang alimbauan da
Ban ing salapi e patia’ na sana
Ing lugud qng tibuan—banal, maulaga.

Ing calulung Sisa ene luyun-luyun
A caring anac na lalacad manintun
Ing pami-isip na tajimic mituntun
Ala na’ing lungcut na, tanguis at pagmalun.
Ing lugud ning Indung mamu’t mapanampun
A queang sinese, binie na’t dinaun
Caring indu tamu ba rang apalabung.
Ing pusu nang Elias a nung nu mitipun
Ing mapaling sinta qng tibuan a gabun
Ngeni pusu rana calaji na’t campung.

Ing pluma nang Rizal ene gumulis pa
Dapot ing misulat a quea beit na
Malalam mitatac, ma-calis-alina
Caring pusu tamung quea sasalpantaya
Ilang bilunga’ na ning bayu ta’ng Biblia
Ila ding sulu na ning daclat a munta
Qng matas nang bili bie rang maligaya.
Ding balen a laya aguian mang maina la
Ilang mitalacad at ilang misampa
Qng sidua’ ning tula, qng balen a sinta.

Ing sundang nang Andres, sundang Katipunan
A biasang patauad caring maqui-queinan
At e pacalulu caring tampalasan
Painaua ya ngeni, ‘tine micaluban …
Dapot itang nais, uagas a panamdam
A sinagmit quea qng ba’ yang manyintang
Mabie angga ngeni, epa mecalinguan;
Aguiang yang sandatang queang gagamitan
Ing pamipanampun, ing pamicaluguran
Pamipante-pante ampon catimauan.

Ing maslag nang bie ning bayung Katipunan
Misapuac, mesese qng usuc nang Rizal
Tinubu’t meragul cambe ning sipagan
At ning tetegan ding mabinti nang caual.
Andres Bonifacio: quea mipamisan
Misamut ing aduang mayubung panamdam—
Banal at uagas a casalpantayanan
Qng pamagtagumpe uli ning cayapan
Ing lub a matibe, sipag at tetagan
Lugud a taimtim qng indung balayan.

Bayung Katipunan, ing bie mu magluid sa!
Cambe ning maputi, malutu at tina
At ding atlung batuin ning cacung bandila
Potang mamalun yang maslag at masala
Qng cacatas-catasan siping da ring biga
Atlu no mang letrang matindag, masala
Ding atlu mung M, ilang aquit cu sa;
Cabang qng balen mu ing sabla payapa
Saca ne mepatlud itang tanicalang
Guinapus matalic qng banal mung nasa!

Mete na itang acbung at mitda na ing asuc
Nitang pami-lamas a micalat lungcut
Detang martir tamu ‘ti no ngan matudtud
Lalam ning lingap na ning quecatang lugud
Sinlag ne ing aldo, qng uri milusuc
Ulining daya ring mete alang tacut
Ngeni samban tamu, igalang at ilud
Itang talindo ra taguimpan at imbut
Ding qng napun tamu e biasang matutdtud
Quing balen a tibuan macanian ing lugud.

___________
Ini nang poesia (cauatasan) ia ing migcamit mumunang galal o gantimpala queng ligligan poesia a meganap iniang ca-6 ning bulang ning Eneru, banuang 1923. Miiabe ia careng tinipun nang cauatasan Guinung Sol Gwekoh queng metung a aclat a mipamagatang ‘Casapunggul a Bulaclac’ a melimbag iniang banuang 1926.

____________